Czytaj również:
JESZCZE O JĘZYKU ISLANDZKIM
Islandzki należy
do grupy języków skandynawskich, podgrupy języków germańskich, razem z
którymi wchodzi w skład języków indoeuropejskich. Najbliższymi
spokrewnionymi językami - z porównawczego punktu widzenia - są norweski
oraz faroese, język używany na Wyspach Owczych. Na ogół uważa
się, że islandzki jako odrębny język ukształtował się około X w.,
ale do XIV w. różnice między norweskim a islandzkim były nieznaczne. Późniejsze
różnice narosły wraz z ewolucją języka norweskiego, podczas gdy
islandzki ulegał bardzo wolnym zmianom.
Języki indoeouropejskie dzielą się głównie na języki germańskie, słowiańskie
i romańskie. Wśród języków germańskich można wyróżnić następujące:
- języki wchodniogermańskie (gotyk)
- języki zachodniogermańskie (angielski, niemiecki, niderlandzki)
- języki nordyckie
- wchodnionordyckie (duński, szwedzki)
- zachodnionordyckie (norweski,
faroeski, islandzki)
Guđmundsson
omówił kilka ?zewnętrznych powodów jedności islandzkiego. Jego zdaniem
w okresie zasiedlania różne skandynawskie dialekty były wymieszane w
jeden wspólny język. Komunikacja wewnątrz kraju była relatywnie łatwa.
Poza tym miał miejsce regularny przepływ pracowników i wędrowcótrznych?
powodów jedności islandzkiego.
w drugie. Obszarem zasiedlonym były jedynie wybrzeża wyspy, natomiast wnętrze
kraju pozostawało niezamieszkałe, a część regionów była zupełnie
odizolowana. Silna tradycja literacka wzmocniła dalsze jednoczenie. Wydaje
się, ze duńska polityka językowa
w Islandii (podczas gdy Islandia znajdowała się pod duńskim panowaniem)
była bardzo słaba, a nawet w ogóle nie istniała.
Pierwsi osadnicy jeszcze nie uważali siebie za Islandczyków, a swojego języka
za islandzki. Pierwsza wzmianka o islandzkim jako odrębnym języku pochodzi
z manuskryptu ?Pierwsza Rozprawa Gramatyczna, napisanego miedzy 1125 a 1174
rokiem przez anonimowego Islandczyka. Autor mówi w niej o ?naszym języku
(vár tunga, várt mál) w opozycji do języka duńskiego (dönsk tunga -
terminu, który był powszechnie używany do określenia wszystkich języków
skandynawskich w tamtym okresie). Celem autora było stworzenie alfabetu
?dla Islandczyków, żeby ułatwić im pisanie i czytanie prawa oraz
genealogii rodzinnych. Rezultatem był dokładny opis fonologii, ważny
dokument pokazujący fundamentalne podobieństwa miedzy niąPierwsza
a zasadami i metodami współczesnej lingwistyki strukturalnej.
Język islandzki ma dwie spółgłoski nieznane w innych językach
europejskich:
đ, Đ mię? đ, Đ ?
? mię? ? ? miękkie
Poza tym ma też inne samogłoski: í, ú, ý, ö, oraz dwugłoski: au, á,
ey, é, ó, ć.
Podczas gdy świadomość posiadania odrębnego języka zrodziła się wśród
Islandczyków dosyć wcześnie, to pierwsze próby utrzymania go pojawiły
się dość późno. Najstarszy zapis o lingwistycznym puryzmie (czystości)
datowany jest na 1609 r. W książce Crymogća Arngrímur Jónsson rozważa
niebezpieczeństwo zmian językowych, ?groźbę duńskich i niemieckich wpływów
i zapożyczeń oraz mówi o konieczności zachowania czystości języka
islandzkiego. Efekty tych wczesnych purystycznych tendencji - inspirowanych
Humanizmem - były na początku dość ograniczone. Jednak później, około
1780 r., językowy puryzm stał się panującą doktryną. Puryzm stał się
wygodną polityczną bronią używaną przez nacjonalistów, którzy
walczyli o wolność spod rządów duńskich. Nacjonaliści kładli nacisk
na literackie dziedzictwo Islandii - sagi. Sagi nie tylko były potrzebne do
podtrzymywania dumy narodowej i jedności, ale były też przykładem
islandzkiego w jego najczystszej formie. Puryzm dążył do przywrócenia
?nieskorumpowanego islandzkiego, unowocześnienia islandzkiego sł?
i do wykorzenienia wpływów duńskich. Finnbogason, jeden z bardziej
inspirujących rodzimych intelektualistów z pierwszej połowy XX w., porównał
islandzki do wielkiej zanieczyszczonej rzeki: ?Podczas topnienia wiele
strumieni się do niej przyłączyło, niosąc glinę i muł, ale nigdy nie
udało im się zanieczyścić najgłębszych kanałów ... stopniowo brud
opadł i zniknął.?
Przez ostanie dziesięciolecia Islandczycy nie martwili się zbytnio
niebezpieczeństwem obcych wpływów językowych, chociaż w ostatnich
latach miała miejsce dyskusja na temat rosnących wpływów angielskiego.
Mimo wszystko, Islandczycy nadal zdradzają duże zainteresowanie językiem
i jego czystością.
Celem polityki językowej w Islandii jest uchronić mówiących przed
robieniem szkody swojemu językowi. Jeden z polityków napisał:
?Kultywowanie języka jest podobne do konserwowania natury, ochrony roślin
i gleby. Otwarcie mówiąc, Islandczycy są jakoś niechlujni w ich
wymowie.?
Innym elementem etnolingwistyki islandzkiej jest wiara, że islandzki jest
szczególnie elokwentnym czy arystokratycznym językiem. Biskup Guđbrandur
Thorláksson zasugerował w swoim zbiorze modlitw
z XVI w., że islandzki był ?bardziej honorowy niż inne języki?.
Polityka rządu islandzkiego w kwestiach językowych skoncentrowana jest na
utrzymaniu języka takim, jaki był przez wiele lat oraz na adaptowaniu
nowych słów do tego systemu językowego
(tłumaczenie wszystkich obcych słów na islandzki). Polityka ta głównie
jest realizowana przez edukację. Wszystkie podręczniki do szkół są
zatwierdzane przez specjalną komisję, która sprawdza je pod względem
czystości języka. Co tydzień w radiu jest audycja, która uczy
Islandczyków poprawnie używać ich języka. Dodatkowo na opakowaniach od
mleka znajdują się krótkie lekcje islandzkiego. Rok temu były to wzory
odmiany, czy wzory tworzenia zdrobnień. W tym roku na pudełkach są krótkie
fragmenty opowiadań napisanych - na ogół na początku XX w. Islandzkie
społeczeństwo jest uważane za bezklasowe wszyscy są równi. Ale jest
jedna rzecz, która dzieli Islandczyków na dwie klasy. To właśnie język.
Ci, co nie używają go poprawnie, są uważani za "klasę niższą".
Paradoksalne jest, że obecna polityka rządu zmierza nawet w kierunku
przywrócenia języka sag, czyli sprzed XVII/XVIII w. Na przykład słowo
lekarz (laknir) już pod koniec XVII w. odmieniane było według wzoru:
Nom. laknir
Acc. laknir
Dat. lakniri
Gen. laknirs
Podczas gdy w sagach odmiana wyglądała tak:
Nom. laknir
Acc. lekni
Dat. lakni
Gen. laknis
I taki wzór odmiany przywrócono obecnie.
