14 listopada 1963 r. o godz. 7.00 rano kucharz islandzkiego statku rybackiego Isleifur II zauważył chmurę dymu wydobywającego się z oceanu. Zaalarmował kapitana Gudmara Tómassona, który z kolei zaalarmował stację radiową na wyspie Heimaey w archipelagu Vestmannaeyjar, leżącym na południu Islandii. Wybuch wulkanu miał miejsce na głębokości ok. 130 m. W niesłychanym tempie wylewająca się lawa z podwodnego wulkanu stygła w zimnej wodzie, tworząc wysoką górę. Co chwila z fal morskich wyskakiwały czarne chmury. Wielka chmura szybko wzniosła się na wysokość 4 km, a po kilku godzinach na 6 km tak, że była widoczna w Reykjaviku. W końcu chmura osiągnęła wysokość 10 km.

16 listopada wysepka lawy miała wysokość 40 m nad poziom oceanu i 550 m długości. 23 listopada była już 100 m wysoka i 900 m długa. Lawa w postaci wielkich brył wylatywała na wysokość nawet 1 km. Chmura popiołu dotarła 26 listopada do wyspy Heimaey i pokryła ją warstwą centymetrowej grubości. Na początku wulkan nie czynił wielkiego hałasu, ale później lawa wydobywała się przy odgłosach grzmotów. Widok był fascynujący, szczególnie nocą, kiedy wysepka była cała w ogniu, a wyskakujące co chwila bryły oświetlały niebo.

Już 6 grudnia francuscy reporterzy Paris Match wyruszyli z Heimaey, aby umieścić francuską flagę na powstałej wysepce i ogłosić ją własnością Francji! Ale byli na niej tylko kilka minut i musieli galopem ją opuścić, gubiąc większość ekwipunku, bo nastąpił nowy wybuch. Wkrótce potem wysepka otrzymała od rządu islandzkiego nazwę Surtsey. Według nordyckiej mitologii Surtur, wódz olbrzymów władających ogniem, przybędzie pod koniec Ragnarók, czyli Zmierzchu bogów i pogrąży świat w ogniu. Okazało się że legendarny olbrzym już przybył. Otóż mieszkańcy Heimaey chcieli inaczej nazwać nowo powstałą wysepkę, mianowicie Vesturey. Ale kiedy wylądowali na wyspie z odpowiednim transparentem olbrzym Surtur rozgniewany obrzucił ich taką ilością gorącego popiołu i pumeksu, że szybko musieli uciekać, dziwiąc się że jeszcze żyją.

Proces powstawania nowej wyspy był tak fascynujący, że naukowcy z całego świata pilnie obserwowali to zjawisko. Tak przed 10 milionami lat powstawała przecież Islandia. Przez blisko 4 lata trwały wylewy lawy na Surtsey i zakończyły się dopiero 5 czerwca 1967 r. Ostatecznie wysepka ma powierzchnię 2,6 km² i wysokość 173 m. Dla naukowców było najciekawsze to, co potem będzie się działo. Mieli możliwość kontrolowania dzień po dniu proces powstawania życia.

Lawa, która miała początkowo temperaturę około 1 000°C, szybko stygła. Minął rok i na wysepce pojawiły się pierwsze nasionka przyniesione przez wiatr, morze i przelatujące ptaki. W 1965 r., tj. po dwóch latach od erupcji, zauważono pierwszą roślinę, mimo że wybuchy jeszcze trwały. Pod koniec 1967 r. już cztery gatunki roślin zadomowiły się na Surtsey. Pojawiły się owady, a nawet foki. Ponieważ temperatura wody opadła, przypłynęły też ryby. W 1970 r. zadomowiły się pierwsze mewy. Dzisiaj ponad 60 gatunków ptaków znalazło się na wyspie, niektóre w przelocie, inne nawet na stałe. Jesienią 1965 r. na północnym brzegu wysepki postawiono chatę, nazwaną Palsbaer, służącą naukowcom jako laboratorium i mieszkanie. Trzeba było dużej odwagi aby przebywać na wyspie, nawet przez krótki okres. 19 sierpnia 1966 r. powstała szpara, z której zaczęła wylewać się lawa w kierunku, opuszczonej na szczęście chaty. Szybko zresztą zastygła. W 1973 r. proponowano postawić na wyspie latarnię morską, ale grunt był jeszcze za gorący. Nikt nie przypuszczał, że po wybuchu wulkanu, który utworzył wyspę Surtsey, w odległym o ok. 25 km Heimaey nastąpi 25 stycznia 1973 r. kolejny wybuch, zagrażający miastu i kilkutysięcznej ludności.

Obecnie Surtsey jest wielkim obiektem badań naukowców. Tylko oni mają wstęp na wyspę. Zachowane są szczególe środki ostrożności, nawet obuwie jest starannie sprawdzane przy wchodzeniu na ląd, aby żadne nasionko nie przedostało się tą drogą. Dla turystów organizowane są wycieczki samolotowe z Reykjaviku, pozwalające obserwować z góry najnowszy nabytek Islandii.

S. Z.

Jak dotrzeć na Wyspy Vestmannaeyjar

Drogą lotniczą: Codzienne loty z Reykjavíku, telefon (+354) 481 3300.

Drogą morska: Prom samochodowy "Herjólfur" kursuje codziennie z Þorlákshöfn na achipelag, z promu korzysta autobus kursujący z Reykjavíku. Rezerwacje pod numerem telefonu (+354) 481 2800 lub (+354) 552 2300. Rezerwacji miejsca w autobusie można dokonać on-line.

Vestmannaeyjar Ratusz miejski Ráðhúströð 900 Vestmannaeyjar Islandia Tel: +354 481 1088 Fax: +354 481 2909 E-mail: postur@vestmannaeyjar.is Internet: www.vestmannaeyjar.is

Centrum informacji: Vestmannabraut 38 900 Vestmannaeyjar Islandia Tel: +354 481 1271 Fax: +354 481 1572 E-mail: slorn@isholf.is